Żywność za cenę złota

Wydarzenia geopolityczne, których w pewnej mierze kamieniem milowym stał się atak Rosji na Ukrainę (24 lutego 2022 r.) wywierają silną presję na rynki rolne. Materiał źródłowy do niniejszej analizy stanowią informacje instytucji oraz agend unijnych i rządowych oraz doniesienia medialne portali branżowych. Z niepokojem obserwujemy rosnące ceny artykułów spożywczych, zwłaszcza zbożowych. Chociaż dla porządku trzeba przypomnieć, że pierwsze wzmianki o wzroście cen makaronu podał portal „Business Insider” już we wrześniu 2021 r.[2], wskazując, że już wówczas pszenica podrożała o 15%. W obecnej sytuacji niepewność na rynku rolnym, jest w pełni zrozumiała, gdyż Ukraina przez lata była wiodącym światowym producentem zbóż. Dodatkowo utrzymywana przez Rosję blokada portów czarnomorskich oznaczała dla Kijowa znaczące ograniczenie możliwości eksportu. Chcąc poprawić sytuację zaproponowano, aby ukraińskie ziarno wywozić koleją i samochodami. Gotowość realizacji tego zadania złożyło konsorcjum kolei polskich i ukraińskich[3], o czym w maju 2022 r. informował portal „OKOpress”. Siłą tego pomysłu był fakt, że Polska od granicy z Ukrainą w Hrubieszowie do stacji końcowej Sławków Południowy LHS dysponuje tzw. szerokim torem, co eliminuje konieczność zmiany wózków wagonowych na granicy[4]. Jednak trzeba pamiętać, że mowa była o 20 mln ton. Również w maju portal „wnp.pl/logistyka” powołując się na opinię wicepremiera, ministra rolnictwa Henryka Kowalczyka podał, że: „Polska nie ma możliwości technicznych przewozu miesięcznie 4-5 mln ton zbóż ukraińskiego ziarna, sukcesem byłby transport 1-2 mln ton zbóż”[5]. Miesiąc po przywołanych publikacjach, czyli w czerwcu, „Gazeta Wyborcza Lublin” informowała, że bez koniecznej modernizacji szerokiego toru transport zboża spółce PKP zajmie rok[6]. Jednak niewystarczający stan infrastruktury poruszył jeszcze w kwietniu 2022 r. portal „Business Insider”, podając, że „na zachodniej Ukrainie nieopodal głównego kolejowego przejścia granicznego z Polską utknęło ponad 20 tys. wagonów, z których około 1100 jest wypełnionych zbożem. Ta sytuacja wywoła jeszcze większe zaburzenia w eksporcie żywności z terytorium naszego wschodniego sąsiada”[7]. Do możliwości tranzytu ukraińskiego zboża odnieśli się także niemieccy przewoźnicy. Być może był to efekt wizyty w Kijowie niemieckiego ministra rolnictwa. Cem Oezdemir obiecał Ukrainie wsparcie w celu utrzymania jej rolnictwa i eksportu zboża[8], o czym w czerwcu informował portal „Made for minds”. Dla porządku trzeba pamiętać, że jeszcze w maju gotowość przewozową zgłosiły koleje niemieckie (DB), o czym informował portal „Business Insider”[9]. Również niemieccy przewoźnicy kołowi zgłosili swój akces tranzytowy, o czym w czerwcu 2022 r. informował portal „Farmer.pl”[10]. Ostatecznie, jak 21 lipca 2022 r. informowała „Rzeczpospolita”: „Rosja, Ukraina i Turcja spotkają się w piątek, aby podpisać umowę zaproponowaną przez ONZ w celu uwolnienia eksportu zboża z oblężonych ukraińskich portów Morza Czarnego”[11]. Na mocy porozumienia pierwszy od początku wojny statek ze zbożem wypłynął z Oddesy do Trypolisu. Masowiec przewoził kukurydzę, o czym 3 sierpnia donosiły liczne media[12], zaznaczając, iż 16 kolejnych statków jest gotowych do wyjścia w morze. Ostatecznie ów pierwszy statek wpłynął do portu w Tryplosie, lecz o dziwo nie został przyjęty, bez podania przyczyny, jak poinformował 9 czerwca 2022 r. portal „money.pl”[13]. Pojawia się pytanie o powody i cel takiej decyzji. Na odpowiedzi trzeba zaczekać.

Dodatkowym bodźcem wpływającym na ceny stały się doniesienia o celowym niszczeniu przez wojska rosyjskie maszyn i urządzeń rolniczych, o czym w maju 2022 r. donosił m.in. „Tygodnik Poradnik Rolniczy”[14]. Wszystkie te informacje pogłębiały panikę na rynkach i budziły niepokój u konsumentów. Wskazywano także na możliwy głód Afryki Północnej w tym m.in. w Egipcie[15], o czym już od marca 2022 r. informowały m.in.: „Hurgada24.pl”[16], „Portal Polskiego Radia SA”[17], „Forsal.pl”[18]. W reakcji na te prognozy rządy kilku krajów, w tym Indii wprowadziły zakaz eksportu zboża. Lecz lista krajów, które zastosowały obostrzenia jest znacznie dłuższa, co za portalem „Forsal.pl” z maja 2022 r. przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1. Kraje, które wprowadziły obostrzenia dotyczące eksportu płodów rolnych[19]

	Kraj	Produkty
1.	Argentyna	olej sojowy, mączka sojowa
2.	Algieria	makaron, pochodne pszenicy, olej roślinny, cukier
3.	Egipt	olej roślinny, kukurydza, pszenica, mąka, soczewica, makaron, fasola
4.	Indie	pszenica
5.	Indonezja	olej palmowy, olej z ziaren palmowych
6.	Iran	ziemniaki, bakłażany, pomidory, cebula
7.	Kazachstan	pszenica, mąka pszenna
8.	Kosowo	pszenica, kukurydza, mąka, olej roślinny, sól, cukier
9.	Turcja	wołowina, baranina, mięso kozie, masło, oleje spożywcze
10.	Ukraina	pszenica, owies, proso, cukier
11.	Rosja	cukier, nasiona słonecznika, pszenica, meslin, żyto, jęczmień, kukurydza
12.	Serbia	pszenica, kukurydza, mąka, olej
13.	Tunezja	owoce, warzywa
14.	Kuwejt	produkty z mięsa drobiowego, zboża, oleje roślinne

Szczególnie silne skutki cenowe rodziła decyzja Indii, gdyż kraj ten z roczną produkcją na poziomie około 100 mln ton był drugim po Chinach światowym producentem pszenicy[20]. W tym kontekście warto przywołać informację ze stycznia 2022 r., czyli prawie na dwa miesiące przed wojną, którą podał portal „Farmer.pl”: „29 grudnia 2021 roku na stronie internetowej jednej z poczytnych gazet ukazał się artykuł pt. „Chiny skupiły połowę zbóż świata. To dlatego żywność jest droga”. Napisano w nim, że „Chiny zwiększają zakupy podstawowych produktów żywnościowych, przechowując miliony ton ryżu, kukurydzy i zbóż w państwowej rezerwie, której wielkość przekracza łącznie rezerwy wszystkich innych krajów świata”[21]. Działania te przyczyniły już wówczas do wzrostu cen pszenicy na światowych rynkach.

Tabela 2. Zestawienie cen pszenicy konsumpcyjnej uwzględniające pierwszy dzień 2020, 2021, 2022 r., cenę maksymalną, cenę minimalną oraz zmianę wyrażoną w złotówkach i procentach. Zestawienie na dzień 8 sierpnia 2022 r.[22]

Data	Cena 2020 r.	Cena 2021 r.	Cena 2022 r.	Zmiana w zł	Zmiana w %
pierwszy roboczy dzień roku	802	990	1257	(2022-2021) 267 (2022-2020) 455	(2022-2021) 21,24% (2022-2020) 36,19%
24 lutego	827	1108	1465	(2022-2021) 357 (2022-2020) 638	(2022-2021) 24,37% (2022-2020) 43,55%
8 sierpnia	786	1044	1603	(2022-2021) 559 (2022-2020) 817	(2022-2021) 34,87% (2022-2020) 50,97%
cena maksymalna	30 XII 2020 964	23 XI 2021 1469	16 V 2022 2048	(2022-2021) 579 (2022-2020) 1084	(2022-2021) 28,27% (2022-2020) 52,92%
cena minimalna	11 III 2020 765	6 VII 2021 893	10 II 2022 1174	(2022-2021) 281 (2022-2020) 409	(2022-2021) 23,93% (2022-2020) 34,83%

Na podstawie tych danych uwidacznia się fakt, że od 16 maja 2022 r. cena pszenicy sukcesywnie spada, co może oznaczać uspokojenie na rynku tego podstawowego zboża konsumpcyjnego. Być może porywa się to ze wspomnianymi deklaracjami frachtu ukraińskiego ziarna do Europy. Jednak jego maksymalna cena w okresie dwóch lat zwiększyła się odpowiednio o 28,27% r/r oraz o 52,92% w porównaniu 2022/2020. Podobna presja, choć cenowo niższa, obserwowana była na rynku kukurydzy. Wychodząc z poziomu 1143 zł/t (4 stycznia 2022 r.) wartość szczytową 1817 zł/t zanotowano 3 marca 2022 r., następnie systematycznie obniżając tę cenę do poziomu 1537 zł/t (8 sierpnia 2022 r.)[23]. Natomiast bardzo ciekawe zjawisko miało miejsce na rynku rzepaku. Wychodząc z poziomu 3605 zł/t (4 stycznia 2022 r.), apogeum wartości na poziomie 4952 zł/t zanotowano (21 kwietnia 2022 r.), by zniżkując osiągnąć wartość 3083 zł/t (8 sierpnia 2022 r.). Mamy zatem do czynienia z sytuacją, że cena 8 sierpnia 2022 r. była niższa o 522 zł, czyli 14,48% na tonie w porównaniu z 4 stycznia, czyli pierwszym dniem obrotowym 2022 r[24]. Wydawać się może, że nagły wzrost ceny rzepaku spowodowany był popularnością tej rośliny jako komponentu biopaliw, traktowanych jako alternatywa względem ropy, której Rosja w 2021 r. była drugim na świecie po USA eksporterem. Jeszcze w maju 2022 r. jak podawał portal „Inzynieria.com”[25] rosyjska produkcja kształtowała się na poziomie 10.112.000. baryłek dziennie. Jednak analiza Ośrodka Studiów Wschodnich w czerwca 2022 r. wskazywała: „Departament Energii USA (DOE) prognozuje, że wydobycie ropy i kondensatu gazowego w Rosji spadnie z 11,3 mln baryłek dziennie (b/d) w I kwartale 2022 r. do 9,3 mln b/d w IV kwartale 2023 r”[26]. Spadek ten jednak z nawiązką rekompensowała wysoka cena ropy, prowadząc do zwiększenia zysków Kremla z eksportu surowców energetycznych. Jak w czerwcu 2022 r. podał „money.pl”: „Od czasu rozpoczęcia wojny w Ukrainie Rosja zarobiła prawie 100 mld euro na eksporcie ropy, węgla i gazu – poinformowało w poniedziałek Centrum Badawcze ds. Energii i Czystego Powietrza (CREA)”[27], zaś ceny były średnio wyższe o 60% r/r. Drugim powodem wysokich cen rzepaku mogła być panika wskazująca, że wojna na Ukrainie spowoduje niedobory oleju słonecznikowego, o czym w maju 2022 r. informował portal „AgroNews.com.pl”[28]. Panika ta stała się także udziałem polskich konsumentów, przy czym jak się wydaje było to preludium do kolejnych tego typu działań.

Działania wojenne trwają nadal, przy czym w lipcu 2022 r. weszły nową fazę, którą można za „Krytyką polityczną” nazwać „stanem wojennego gnicia”. Inaczej mówiąc, ta wojna na wyniszczenie[29] może okazać się długa i podobna do konfliktu koreańskiego, co zaznaczył Marek Budzisz, ekspert ds. wschodnich, Strategy&Future w rozmowie z portalem „Polskie Radio24.pl” opublikowanej w lipcu 2022 r.[30] Jednak by uspokoić nastroje można przywołać prognozy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 20 lipca 2022 r. Na konferencji prasowej wicepremier Henryk Kowalczyk wskazał, że: „w nowy sezon wchodzimy z ok. 5 mln ton zapasów zbóż z poprzedniego sezonu. Szacunkowa wielkość zbiorów w tym sezonie to ok. 32 mln ton zbóż. Zapotrzebowanie na zboże w Polsce wynosi ok. 20 mln ton. Aktualne zdolności eksportowe Polski to ok. 7 mln ton zbóż”[31].

Ceny per capita

Ceny podstawowych produktów spożywczych rosną. Reakcją na ten stan są kolejne działania rządu. Jak 4 lutego 2022 r., czyli na dwa tygodnie przed wojną, wyjaśniał portal „Infor”: „obniżenie stawki VAT na żywność (z 5% do 0%) w okresie od 1 lutego do 31 lipca 2022 r. dotyczy towarów spożywczych wymienionych w poz. 1–18 załącznika nr 10 do ustawy o VAT, innych niż klasyfikowane według Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług w grupowaniu usługi związane z wyżywieniem (PKWiU 56)”[32]. Według szacunków Prezesa Rady Ministrów miało to przynieść oszczędność wydatków dla rodziny sięgającą 45 zł. miesięcznie, o czym w styczniu informowała „Gazeta Wyborcza”[33]. Przy czym tzw. II tarcza antyinflacyjna nie oznaczała nakazu obniżania cen kosztem zmiany marży naliczanej przez sprzedawcę. Co więcej opisywane były przypadki, gdy właściciele sklepów jeszcze w grudniu 2021 r. i styczniu 2022 r. celowo zawyżali ceny, by ich redukcja o 5% VAT oznaczała powrót do poprzedniego poziomu. Publikowane były nawet zarzuty pod adresem wielkich sieci handlowych, wskazujące na korelację między ceną produktów, a dniem wprowadzenia II tarczy[34]. Ukróceniu tej praktyki miały służyć kontrole pracowników UOKiK, o których „Fakt”[35] piał w marcu 2022 r. Pozostając jeszcze przy tym zagadnieniu warto wskazać, że jak w lipcu 2022 r. podała „Rzeczpospolita”, rząd prowadził prace nad przedłużeniem tarczy o kolejne 6 miesięcy[36]. Podobne działania podjęte zostały na rynku paliw, mających największy udział w kształtowaniu ceny żywności. Zdecydowano obniżyć VAT na paliwa z poziomu 23 do 8%. Odbyło się to za zgodą KE. Według planów ta stawka miała obowiązywać do 31 lipca 2022 r., przy czym planowane jest przedłużenie jej obowiązywania, o czym w czerwcu informował „AutoŚwiat”[37]. Na czas wakacji PKN Orlen zdecydował o kolejnej redukcji cen wprowadzając program lojalnościowy i limity zakupów, o czym w czerwcu informował portal „Moto.pl”[38]. Podobnie, jak w przypadku cen żywności, pojawiły się przypadki samowolnego zawyżania cen paliw, szczególnie w pierwszych dniach wojny. Spotkało się to jednak ze zdecydowaną reakcją PKN. Działania kontrolne koncernu spowodowały m.in. obniżenie ceny paliwa na jednej ze stacji pod Łodzią, o czym 25 lutego 2022 r czyli w pierwszym dniu wojny informował „Onet”[39].

Kończąc ten wątek przytoczyć należy zestawienie szacunkowego wpływu inflacji mierzonej wzrostem cen na osobę w 2022 r., którą w maju br. opublikował portal „Infor”. Dane te przedstawia poniższa tabela.

Tabela 3: Szacunkowy wpływ inflacji cen żywności na osobę w 2022 roku[40]

Kraj / region	Udział żywności i napojów w całkowitej konsumpcji gospodarstw domowych (2019)	Szacunkowe wydatki na żywność i napoje na osobę (2021, w euro)	Szacunkowy wpływ inflacji na wydatki na żywność i napoje na osobę (w euro) w 2022 r.
Strefa euro	12,5%	2.456	+233
UE27	13,0%	2.287	+243
Francja	13,1%	2.739	+224
Włochy	14,3%	2.745	+229
Niemcy	10,8%	2.367	+254
Hiszpania	12,5%	2.108	+200
Polska	16,4%	1.423	+152

Nikłym pocieszeniem staje się fakt, że dla Polaka wpływ inflacji na cenę żywności w naszym kraju będzie najniższy spośród krajów poddanych analizie i wyniesie 152 euro. Niestety, nadal jesteśmy stosunkowo biedni, stąd wydatki na żywność w 2019 r. stanowiły najwięcej w gronie analizowanych krajów – aż 16,9% naszych budżetów domowych. Nie wydaje się, aby sytuacja w najbliższych miesiącach miała się poprawić.

Panika cukrowa, octowa i jaka jeszcze?

Na fali niepewności wojennej pojawiła się sprawa limitów w sprzedaży cukru. Braki i ograniczenia dostępności cukru wprowadzone m.in. przez sieci: Biedronka, Lidl, Aldi czy Netto[41], o czym w lipcu 2022 r. pisał portal „Business Insider” są zastanawiające, gdyż łatwo można było przewidzieć, że w okresach wakacyjnych konsumenci w Polsce robią soki i inne przetwory, do których zużywają cukier. Trudno ocenić w jakiej mierze limity zakupu kształtują cenę na styku krzywej podaży i popytu. Być może reglamentacja ma na celu maksymalizację zysków, bo nie wydaje się by miało go brakować. Z informacji opublikowanej w lutym 2022 r. przez „Rzeczpospolitą” wynika, że: „ponad 2,3 mln ton sięgnęła produkcja cukru w czasie właśnie zakończonej kampanii cukrowniczej 2021/22. To najlepszy wynik od lat”[42]. Co więcej, w Niemczech w sklepach wielkopowierzchniowych cukru było pod dostatkiem, jak przekonywał w 26 lipca 2022 r. (czyli w szczycie doczasowej cukrowej górki) portal „Onet”: „za kilogram cukru za naszą zachodnią granicą należy zapłacić 79 centów, czyli ok. 3,75 zł. Ta cena może szokować Polaków, bowiem u nas ten sam produkt kosztuje od 3,22 zł do 7 zł”[43]. Zatem, jak wskazał sam portal, można w Polsce nabyć cukier także po 3,22, a niekoniecznie po 7 zł. Z kolei portal „Business Insider” powołując się na analizy „Hiper-Com Poland i UCE RESEARCH wykonane na podstawie cen w ponad 15 tys. sklepów należących do 33 sieci stwierdził, że cukier najszybciej drożał w województwach przygranicznych. Dane z uwzględnieniem województw przedstawia poniższa tabela.

Tabela 5. Zestawienie podwyżek cen cukru w województwach w %[44]

Województwo	Wzrost ceny w %
zachodniopomorskie	34,7
pomorskie	37,2
warmińsko-mazurskie	41,2
podlaskie	42
lubuskie	42,3
wielkopolskie	33,1
kujawsko-pomorskie	36,9
mazowieckie	35,8
dolnośląskie	33,6
łódzkie	40,3
świętokrzyskie	41,2
lubelskie	37,9
opolskie	39,1
śląskie	35
małopolskie	40,7
podkarpackie	39,6

Być może wzrost cen w regionach przygranicznych powodowany jest chęcią ochrony asortymentu przed wykupem towaru przez cudzoziemców, jak to miało miejsce w przypadku paliw, gdy Niemcy przyjeżdżali do Polski by nabywać je niemal hurtowo, o czym w styczniu 2022 r. donosił „Fakt”, powołując się na gazetę „Bild”[45]. Skala zjawiska destabilizowała polski rynek paliw, i powodowała kłopoty z płynnością finansową właścicieli stacji benzynowych po zachodniej stronie Odry, o czym donosiły portale w lutym i marcu 2022 r[46]. Nie pomagały nawet kary nakładane przez polskie i niemieckie służby celne[47].

Jest jeszcze jeden aspekt wahań cen cukru. Być może sytuację tę można określić jako zaplanowane działanie mające na celu wywołanie określonego zachowania dużych grup społecznych. Pojawiły się też ostrzeżenia przed nieuczciwymi promocjami w Internecie. Ofiarą takich zachowań stała się mieszkanka Podlasia, która padła ofiarą cukrowych oszustów. Zapłaciła zaliczkę na dostawę cukru i okazało się, że ani cukru ani pieniędzy – dlatego przed takimi okazjami w sierpniu 2022 r. ostrzegał portal „wp finanse”[48].

Podobną akcję histeryzowania mas przeprowadzono w apogeum pandemii 2020 r., gdy w Niemczech nagle zabrakło papieru toaletowego. W październiku 2020 r. portal „Wirtualne kosmetyki” powołując się na dane Federalnego Urzędu Statystycznego podał, że „od 12 do 17 października sprzedaż papieru toaletowego wzrosła o 89,9% w porównaniu z okresem sprzed pandemii (sierpień 2019 – styczeń 2020)”[49]. Papieru nie brakło, tylko trzeba było za niego chwilowo więcej zapłać.

Jak się okazuje, w Polsce towarem reglamentowanym stał się także ocet. 28 lipca 2022 r., pojawiły się informacje, że w sklepach zaczyna brakować octu, o czym donosiły portale[50]. Zaś 8 sierpnia, czyli w przeddzień przygotowywania niniejszej analizy portal „Business Insider” poinformował, że „w sklepach może zabraknąć mleka”[51]. Może to być efekt obostrzeń w poborze gazu i prądu, które są niezbędne w technologii mleczarskiej. Doskonałym podsumowaniem sytuacji niech będzie tytuł artykułu z portalu „wyborcza.biz” z 28 lipca 2022 r.: „Jak się nakręca panika w sklepach? Najpierw brakowało cukru, teraz octu. Sami dajemy się robić w trąbę”[52] i niech to wystarczy za dalszy komentarz.

[2] https://businessinsider.com.pl/twoje-pieniadze/podwyzki-cen-makaronu-maki-i-chleba-juz-wkrotce-pszenica-drozeje-na-potege/j9h351lm, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[3]https://oko.press/zboze-z-ukrainy-wspolna-kolej/, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[4] Jednotorowa, niezelektryfikowana linia kolejowa nr 65 o długość 394,650 km i rozstawie szyn 1520 mm. Źródło: https://lhs.com.pl/pl/kim-jestesmy/o-nas, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[5]https://www.wnp.pl/logistyka/polska-nie-ma-mozliwosci-przewozu-5-mln-ton-ukrainskiego-ziarna-miesiecznie,580795.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[6]https://lublin.wyborcza.pl/lublin/7,48724,28625659,spolce-pkp-wywoz-zboza-z-ukrainy-zajmie-rok-bez-inwestycji.html?disableRedirects=true, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[7]https://businessinsider.com.pl/firmy/prawie-25-tys-wagonow-utknelo-przed-granica-ukrainsko-polska/jwx8vnj, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[8]https://www.dw.com/pl/niemcy-pomog%C4%85-ukrainie-w-eksporcie-zbo%C5%BCa/a-62096245, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[9]https://businessinsider.com.pl/gospodarka/tak-niemcy-chca-pomoc-ukrainie-oferuja-transport-zboza/grfrvge, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[10]https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/zboza/niemcy-dostarcza-polsce-tiry-do-przewozu-zboza-z-ukrainy,120057.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[11]https://www.rp.pl/konflikty-zbrojne/art36741641-ukraina-turcja-i-rosja-podpisza-umowe-uwalniajaca-eksport-zboza, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[12] https://wiadomosci.onet.pl/swiat/zboze-wyplynelo-z-odessy-ma-trafic-do-libanu/wpggkl7, data pobrania 9 VIII 2022 r.

https://polskieradio24.pl/130/5925/artykul/3013028,ukrainskie-zboze-wyplynelo-z-odessy-zukrowska16-kolejnych-statkow-jest-gotowych-do-wyplyniecia, data pobrania 9 VIII 2022 r.

https://www.money.pl/gospodarka/ukrainskie-zboze-wrocilo-na-morze-czarne-pierwszy-statek-wyplynal-z-odessy-do-libanu-6796651358915072a.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[13] https://www.money.pl/gospodarka/nie-udala-sie-proba-generalna-eksportu-ukrainskiego-zboza-6799451517897216a.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[14]https://www.tygodnik-rolniczy.pl/articles/wojna-w-ukrainie-rolnictwo/rosjanie-celowo-niszcza-maszyny-rolnicze-i-gospodarstwa-ukrainskie-rolnictwo-cierpi/, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[15]https://www.farmer.pl/fakty/wojna-w-ukrainie-oznacza-dla-egiptu-glod-powod-brak-pszenicy,117331.html, data pobrania 29 VIII 2022 r.

[16]https://www.hurghada24.pl/post/czy-egipt-czeka-g%C5%82%C3%B3d-analiza, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[17]https://trojka.polskieradio.pl/artykul/2962934,Czeka-nas-glod-Co-dla-swiata-oznacza-brak-ukrainskiego-zboza, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[18]https://forsal.pl/swiat/bezpieczenstwo/artykuly/8377798,wojna-ukraina-rosja-bliski-wschod-afryka-egipt-glod-nedza-i-zamieszki.html, data pobrania9 VIII 2022 r.

[19]https://forsal.pl/swiat/aktualnosci/artykuly/8420447,zakaz-eksportu-zywnosci.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[20]https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/zboza/indie-zakazaly-eksportu-pszenicy,119043.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[21]https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/zboza/skup-zboz-przez-chiny-czy-rzeczywiscie-kupily-one-tak-duzo,114591.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[22]https://agralan.pl/stocks/2, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[23]https://agralan.pl/stocks/4, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[24]https://agralan.pl/stocks/6, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[25]https://inzynieria.com/paliwa/rankingi/64409,50-najwiekszych-producentow-ropy-naftowej-ranking-2022, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[26]https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-06-10/rosyjska-ropa-sprzeczne-dane-o-produkcji-i-eksporcie, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[27] https://www.money.pl/gielda/tak-putin-zarabia-na-wojnie-ciagle-ma-to-czego-europa-potrzebuje-6779402786126528a.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[28]https://agronews.com.pl/artykul/zabraknie-oleju-slonecznikowego-w-ue-sklepy-ograniczaja-jego-ilosc/, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[29]https://krytykapolityczna.pl/swiat/niebezpieczna-faza-wojny-w-ukrainie-bendyk/, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[30]https://polskieradio24.pl/5/1223/artykul/3009283,ile-bedzie-trwac-wojna-na-ukrainie-marek-budzisz-spodziewam-sie-powtorki-z-korei, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[31] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rynek-zboz–import-eksport-zagrozenia, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[32]https://ksiegowosc.infor.pl/wiadomosci/5410297,0-VAT-na-zywnosc-czy-sprzedawca-musi-obnizyc-cene.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[33]https://wyborcza.biz/biznes/7,147743,28023503,urzednicy-uokik-pojda-do-sklepow-sprawdzac-ceny-produktow-beda.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[34]https://www.fakt.pl/pieniadze/zakupy/biedronka-gwaltownie-podwyzszyla-ceny-od-2401-siec-tlumaczy-dlaczego/dv0jc5l, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[35]https://www.wiadomoscihandlowe.pl/artykul/kontrole-i-kary-do-5-mln-zl-dla-sprzedawcow-zawyzajacych-w-sklepach-ceny-produktow, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[36]https://www.rp.pl/budzet-i-podatki/art36036031-nieoficjalnie-obnizka-vat-na-zywnosc-zostanie-dluzej, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[37]https://www.auto-swiat.pl/wiadomosci/aktualnosci/nizszy-vat-na-paliwo-bedzie-obowiazywal-dluzej-do-kiedy-bedziemy-tankowali-taniej/ksjsdqq, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[38]https://moto.pl/MotoPL/7,88389,28620407,orlen-od-poniedzialku-obniza-ceny-paliwa-nawet-o-40-groszy.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[39]https://wiadomosci.onet.pl/lodz/wahania-cen-na-franczyzie-orlenu-pod-lodzia-interwencja-obajtka-pomogla/lpjjdxx, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[40]https://ksiegowosc.infor.pl/wiadomosci/5475335,Ceny-zywnosci-2022-najwieksze-podwyzki-jeszcze-przed-nami.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[41]https://businessinsider.com.pl/finanse/handel/sprawdzili-15-tys-sklepow-oto-wyspa-cukrowej-drozyzny-w-polsce/t7b97ep, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[42]https://www.rp.pl/przemysl-spozywczy/art35728281-to-byl-dobry-rok-dla-branzy-cukrowej-w-polsce, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[43]https://kobieta.onet.pl/wiadomosci/polka-pokazala-ile-kosztuje-cukier-w-niemczech/hf4zq00, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[44]https://businessinsider.com.pl/finanse/handel/sprawdzili-15-tys-sklepow-oto-wyspa-cukrowej-drozyzny-w-polsce/t7b97ep, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[45]https://www.fakt.pl/pieniadze/ceny-benzyny-niemcy-wykupuja-polskie-paliwo-przyjezdzaja-z-kanistrami/swrbhxv, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[46]https://wiadomosci.wp.pl/opustoszale-stacje-benzynowe-za-odra-trzymajcie-za-nas-kciuki-6733372945554144a, data pobrania 9 VIII 2022 r.;

https://finanse.wp.pl/niemcy-masowo-przyjada-do-polski-maja-jeden-cel-paliwo-6717768935484256a, data pobrania 9 VIII 2022 r.;

https://auto.dziennik.pl/paliwo/artykuly/8354699,niemcy-ceny-paliw-polska.html, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[47]https://spidersweb.pl/bizblog/turystyka-paliwowa-niemcy-polska/, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[48] https://finanse.wp.pl/zlodzieje-zeruja-na-cukrowej-panice-uwaga-na-promocje-w-internecie-6799290330082272a, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[49]https://wirtualnekosmetyki.pl/-raporty-tematyczne/niemcy-wykupuja-na-potege-papier-toaletowy, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[50]https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/ocet-to-nowy-cukier-juz-brakuje-go-na-polkach/hd6fb1g, data pobrania 9 VIII 2022 r.

https://www.wiadomoscihandlowe.pl/artykul/teraz-w-sklepach-zaczyna-brakowac-octu-sieci-zapewniaja-ze-sytuacja-jest-pod-kontrola, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[51] https://businessinsider.com.pl/gospodarka/branza-oglasza-alarm-tym-razem-w-sklepach-moze-zabraknac-mleka/gr6skzq, data pobrania 9 VIII 2022 r.

[52]https://wyborcza.biz/biznes/7,147743,28733986,jak-sie-nakreca-panika-w-sklepach-najpierw-brakowalo-cukru.html?disableRedirects=true, data pobrania 9 VIII 2022 r.